Berekening voorlopige raming medicijnverspilling

Overzicht van vijf benaderingswijzen om de omvang van medicijnverspilling te schatten

Inleiding

De verspilling van geneesmiddelen vormt een groeiend maatschappelijk en ecologisch probleem. Jaarlijks worden in Nederland aanzienlijke hoeveelheden ongebruikte medicatie vernietigd, terwijl de kosten van zorg stijgen en tekorten toenemen. Verschillende bronnen hebben de omvang van deze verspilling op uiteenlopende manieren benaderd — van historische inschattingen tot empirische tellingen.
Hieronder worden vijf invalshoeken samengevat die gezamenlijk een steeds scherper beeld geven van de werkelijke omvang van de huidige medicijnverspilling in Nederland.

1. Gezond verstand / historische context

• Achtergrond: Al ruim 40 jaar circuleert het bedrag van €100 miljoen per jaar aan verspilde geneesmiddelen in Nederland.
• Redenering: Gezien de dubbele vergrijzing (meer ouderen → meer chronisch gebruik), inflatie (waardevermindering van geld → hogere zorguitgaven), en de introductie van duurdere geneesmiddelen, ligt het voor de hand dat dit bedrag inmiddels aanzienlijk hoger is.
• Conclusie: De historische €100 miljoen fungeert als achterhaalde ondergrens; de reële omvang ligt vermoedelijk vele malen hoger.

2. Berekening van het Logistiek Centrum Brabant (LCB- 2022)

• Bron: Het LCB heeft berekeningen uitgevoerd op basis van landelijke gegevens uit de RIVM-GIP databank, retourstromen en inschattingen van niet-gebruik.
• Uitkomst: De analyse wijst op een verspilling van meer dan €1,2 miljard per jaar.
• Betekenis: Dit is de eerste grootschalige cijfermatige onderbouwing, onafhankelijk van aannames of beperkte extrapolaties. De berekening bevestigt dat medicijnverspilling structureel een orde van grootte van honderden miljoenen tot ruim één miljard euro vertegenwoordigt.

3. Pilot openbare apotheken (Werkgroep Verspilde Pillen- Oktober 2023 )

• Opzet: In een pilotonderzoek bij 78 openbare apotheken werd uitsluitend gekeken naar tabletten en capsules (dus niet zalven, ampullen of inhalatoren).
• Resultaat: Extrapolatie van deze data leidde tot een verspilling van ongeveer €95 miljoen per jaar.
• Interpretatie: Omdat slechts 54% van ongebruikte medicatie wordt ingeleverd bij apotheken en circa 46% via milieustraat of riool verdwijnt, betreft dit een strikte ondergrens. De werkelijke verspilling ligt dus aanzienlijk hoger.
• Opmerkelijk resultaat is vanwege de beperkingen de inspiratie geweest voor de huidige telling (zie punt 5)

4. Niet-gebruik in relatie tot omzet (RIVM/NZa/SFK/PW)

4.1 Referentiekaders (noemers)

• Extramuraal (1e lijn): geneesmiddelenuitgaven via openbare apotheken (2023) ≈ €5,4 mrd.
• Intramuraal (2e lijn): dure geneesmiddelen/add-ons (2023, voorlopig) ≈ €2,65 mrd.

Deze bedragen fungeren als noemers om niet-gebruikpercentages te vertalen naar verspilling in euro’s.

4.2 Intramuraal (ziekenhuizen/WLZ)

• RIVM-veldmetingen tonen 18–30% niet-gebruik op afdelingsniveau, te reduceren met procesinterventies.
• Projectie Intramuraal: 18–30% van €2,65 mrd ⇒ €477–€795 mln/jaar.

4.3 Extramuraal (openbare apotheken)

• Pilotdata (€95 mln/jaar) onderschatten de werkelijkheid, omdat:
  1. Slechts 54% van overtollige medicatie wordt ingeleverd; 46% verdwijnt via milieustraat/restafval.
  2. Niet alle productvormen zijn meegeteld
  3. Alleen openbare apotheken zijn geincludeerd.
• Realistische bandbreedte op basis harde uitkomst Pilot: 3,4–6% van €5,4 mrd ⇒ €184–€324 mln/jaar.

4.4 Gecombineerde bandbreedte

Deze bandbreedte houdt expliciet rekening met milieuspill (46%).

5. Voorlopige interpretatie van de huidige telling onder de naam METEN=WETEN (empirische meetdata)

5.1 Opzet en dekking

• Deelnemers: tot nu toe 110 apothekers (waarvan 78 openbare apotheken, 19 >1 dag), 5 apotheekhoudende huisartsen en 1 hospice.
• Waarde retour medicatie: apotheken €94.907; huisartsen €855; hospice €4.157.

5.2 Extrapolaties (1e lijn)

• Op basis van een viertal patiënt enquêtes (meest recente 52–60% brengt terug naar apotheek of milieu straat) en rekening houdend met milieu spill:
  • Openbare apotheken: verspilling €667–€767 mln./jaar.
  • Apotheekhoudende huisartsen: extrapolatie naar alle apotheekhoudende praktijken ⇒ €19,8–€22,9 mln./jaar.
  • Hospices: extrapolatie naar 855 bedden ⇒ €0,63–€0,72 mln./jaar.

Totaal eerste lijn: €684,5–€790,5 mln./jaar.
Conservatief: losse tabletten, baxtermedicatie en aangebroken cassettes/tubes niet meegenomen. Anderzijds leveren Hospice centra en apotheekhoudende huisartsen ook restmedicatie in bij apotheek en milieu straat. Vanwege kans op dubbeltelling lagere ondergrens aangenomen. (630 i.p.v. 667)

5.3 Vergelijking met eerdere benaderingen

De voorlopig veronderstelde bandbreedte van METEN=WETEN sluit goed aan bij de berekeningen in punt 4 en bevestigt dat de klassieke €100 mln een ernstige onderschatting is. We streven naar meer deelnemers met een wat langere teltermijn om robuuster data te verkrijgen.

Samenvattende tabellen

Intramuraal (2e lijn; dure geneesmiddelen, budget €2,65 mrd)

Extramuraal (1e lijn; openbare apotheken, budget €5,4 mrd)

Totaal (intramuraal + extramuraal)

Conclusie

De vijf uiteenlopende benaderingswijzen verschillen in uitgangspunten, maar wijzen consistent naar een omvang van medicijnverspilling in Nederland in de orde van honderden miljoenen tot ruim één miljard euro per jaar.
De tussentijdse evaluatie van de huidige telactie bevestigt dit beeld: het berekende gemiddelde van circa €630 miljoen per jaar ligt zelfs iets lager dan de door andere methoden geschetste bandbreedte en kan — in relatie tot de andere invalshoeken — als conservatief worden bestempeld.

De werkelijke omvang ligt aanzienlijk hoger dan de vaak aangehaalde historische €100 miljoen. Alleen door systematische, representatieve en herhaalde dataverzameling kan de schatting worden verfijnd tot een robuuste, wetenschappelijk onderbouwde maat die het reële niveau van medicijnverspilling in de praktijk benadert.

Literatuur

1. Schrader W, van Rijn J, Mellink B, Farih M, Eekhof J. Publikatie H&W Rapport Werkgroep Verspilde Pillen. 2024.
2. Logistiek Centrum Brabant. Interne analyse medicijn- en hulpmiddelverspilling. Tilburg; 2023.
3. Logistiek Centrum Brabant (LCB). Analyse verspilling geneesmiddelen op basis van RIVM-GIP databank. Utrecht; 2024.
4. Van Soest-Segers M. Inspiratiegids Verspil Geen Pil. Coalitie Duurzame Farmacie; 2022.
5. Peil.nl. Publieksonderzoek naar omgang met medicijnresten. 2024–2025.
6. van Rijn J, Schrader W, Mellink B, Retourbereidheid oude medicatie blijft achter. Pharmaceutisch Weekblad .2025.
7. Pharos; NIVEL. Non-compliance in medicijngebruik in Nederland. Utrecht; 2013.
8. RIVM. Verspilling medische producten in ziekenhuizen – resultaten veldmetingen. Bilthoven; 2024.
9. SFK. Data en feiten 2024/2025 – Uitgaven aan extramurale geneesmiddelen. Stichting Farmaceutische Kengetallen; 2025.
10. Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Kerncijfers geneesmiddelenzorg 2023. Utrecht; 2024.
11. VZinfo. Apotheekhoudende huisartsen in Nederland, 2024. Volksgezondheid en Zorg; 2024.